Feministisch opgevoed als ze is, dacht Eva De Smedt aan het begin van haar loopbaan: ‘Als mijn man niet deeltijds werkt, dan ik ook niet.' Sinds 2016 werkt ze toch drie vijfde, maar ze bleef wel directeur van FIX. Dat is ze intussen elf jaar. Het Brusselse renovatiebedrijf met een honderdtal medewerkers leidt langdurig werkzoekenden op tot professionals in de bouwsector via renovatieprojecten.

De Smedt gaat zo toch wat tegen de arbeidsmarkttendens in. Uit cijfers die De Tijd deze week publiceerde, blijkt niet alleen dat vrouwen vaker deeltijds werken, maar dat ze daar al bij de eerste stappen op de arbeidsmarkt beginnen. In de eerste vier jaar nadat ze zijn afgestudeerd, werkt zo'n 35 procent van de vrouwen in België deeltijds, tegenover 16 procent van de mannen. Dat verschil is volgens experts een belangrijke oorzaak van de loon- en carrièrekloof.
Het heeft niet veel gescheeld of ook De Smedt had haar ambitie opgeborgen. ‘In 2016 raakte ik uitgeput. Mijn man en ik zijn allebei ambitieus. Hij is veel in het buitenland voor zijn job. We hebben drie kinderen, onder wie een dochter met een meervoudige beperking.' De combinatie werd ondraaglijk, ondanks afspraken om de gezinstaken te verdelen, en De Smedt bood haar ontslag aan. ‘Ik vond dat het bedrijf iemand verdiende die in staat was mijn job naar behoren te doen.'

Maar in plaats van het ontslag zomaar te aanvaarden vroeg de raad van bestuur van FIX aan De Smedt om na te denken in welke context de job wel doenbaar zou zijn. Een codirecteur zag FIX niet zitten, omdat het iemand wilde die knopen doorhakt. Uiteindelijk stelde De Smedt voor drie vijfde te werken als strategisch directeur, met ondersteuning door een financieel en een hr-directeur. ‘Mijn levenskwaliteit is verbeterd met factor tien. Ik heb een superinteressante job, kan me persoonlijk ontwikkelen, heb tijd voor mezelf en kan voor mijn kinderen zorgen.'
De Smedts ambitie werd gered. Sinds kort runt ze ook Akoestiek Fabriek, een bedrijf dat circulaire, akoestische panelen maakt. De vijf werknemers zijn mensen die het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt.

Nieuwe vereisten

‘Dit is een heel mooi voorbeeld van hoe een organisatie meedenkt om maatschappelijke uitdagingen op te lossen', zegt Patrizia Zanoni, professor diversiteit aan de School voor Sociale Wetenschappen van de Universiteit Hasselt. Ze stelt dat het organisaties aan verbeeldingskracht en moeite ontbreekt om de negatieve impact van deeltijds werken op de loopbaan van werknemers op te vangen.
Wie deeltijds werkt, wordt doorgaans gestraft. En meestal gaat het om vrouwen. Zanoni: ‘De literatuur leert dat de persoonlijke impact voor mannen die voor deeltijds kiezen om zorgtaken op te nemen, groter is dan bij vrouwen. Er heerst een groter taboe, omdat de maatschappij niet verwacht dat zij zorgtaken opnemen.'

Waarom worden getalenteerde mensen geremd in hun professionele groei als ze minder dan vijf dagen werken? Die vraag leidt volgens Zanoni tot een andere vraag die zowel bij bedrijven als in de academische wereld steeds meer wordt besproken: wat zijn de vereisten om te slagen in een leidinggevende functie?
‘Een halve eeuw geleden was het antwoord simpel. Iemand die lange dagen maakte, altijd aanwezig was en af en toe goede beslissingen nam, had een grote kans om carrière te maken', zegt Zanoni. ‘Dat kon in de context van het kostwinnersmodel, waarbij de man carrière maakte en de vrouw de zorgtaken op zich nam. Maar nu moet je met twee carrière maken en moet je de zorgtaken dus verdelen.'
Het betekent dat de vereisten om te slagen in een leidinggevende functie dringend aan herformulering toe zijn. In sectoren waar de arbeidsmarktkrapte het grootst is, zie je de grootste bereidheid om daaraan te werken. 

Camino beseft dat zorgtaken overnemen een troef is in de war for talent. De holding boven het bouwbedrijf Durabrik van Joost Callens en zijn zus Claudia organiseert daarom twee weken collectieve kinderopvang in de zomermaanden. ‘Het bedrijf is ook drie weken collectief gesloten, waardoor ouders maar voor drie van de acht weken grootouders moeten inzetten of kinderkampen moeten regelen', zegt Joost Callens.

Ook deeltijds werken faciliteren is voor Claudia en Joost Callens een antwoord. Allebei werken ze al enkele jaren vier vijfde. Zij werkt nooit op vrijdag, bij hem ligt het niet zo vast. Zij gebruikt de tijd om te sporten, te onthaasten, haar ouders te bezoeken en voor haar kleinkind te zorgen. ‘Ik wil aan het einde van het leven geen spijt hebben dat ik er niet genoeg ben geweest voor de mensen die ik graag zie.' Hij ziet zijn viervijfdedag als een moment voor mindfulness. ‘Ik voel me veel krachtiger als ik een dag de tijd heb genomen om tot mezelf te komen.'

In de bouwgroep werkt 13 procent van de 302 medewerkers deeltijds. Een derde van hen zijn mannen. Zowel bedienden, bouwvakkers als mensen die teams aansturen, kunnen deeltijds werken. ‘Al zijn er sommige functies waar dat moeilijker ligt, zoals bij werfleiders. Dat is praktisch lastig', zegt Joost Callens.

Geen draaiboek

In de hightechomgeving waarin Melexis opereert, is vrouwelijk talent aantrekken een uitdaging. De chipontwikkelaar, die meer dan 1.500 werknemers telt, beseft dat succesvolle deeltijdse trajecten een doorslaggevende rol spelen. ‘We streven ernaar de talenten in de juiste functies uit te spelen, of ze nu deeltijds werken of niet', zegt Sofie Tournel, global director of people and culture. Wereldwijd werkt ongeveer 8 procent van het personeel deeltijds. De man-vrouwverdeling is fiftyfifty.

In zijn zoektocht naar een talent voor een bepaalde functie stelt Melexis ook zichzelf in vraag. Wat heeft iemand nodig om te kunnen slagen in zijn leidinggevende functie? Hoe kan Melexis voor zijn mensen werken? ‘Daarbij houd je rekening met de persoonlijke en de zakelijke context', zegt Tournel. Is het haalbaar dat een bepaalde rol deeltijds wordt ingevuld? Is het team daarvoor zelfsturend genoeg? En wat heeft de toekomstige leidinggevende nodig om succesvol te zijn?

‘Er bestaat geen standaard draaiboek voor dit soort oefeningen', zegt Tournel. ‘Je wil als bedrijf mensen alle kansen en handvatten aanbieden om te slagen. Dat is niet altijd de meest voor de hand liggende oplossing. Maar wel de duurzaamste. Wie zich goed voelt, is sterker betrokken bij onze missie om te innoveren.'
Over de vraag of een deeltijdse leider ook een betere leider is, bestaat weinig wetenschappelijke literatuur. ‘CEO's worstelen het meest met loslaten', zegt Heleen van der Meulen. Ze werkt deeltijds en is CEO van Amazing Cultures, een consultant die organisaties helpt in de zoektocht naar een moderne, gezonde en productieve cultuur. ‘De klassieke leider vertrekt vanuit controle. Daarom klopt die altijd lange dagen. Dat leiderschap is gedateerd. Het werkt niet meer.'

De kunst zit volgens van der Meulen in het loslaten. Veel CEO's verliezen zich nog in details, onder wie ook zijzelf. ‘Als ik in een kramp schiet, begin ik ons CRM-systeem aan te vullen. Of ik verlies mijn tijd met het verbeteren van processen. Maar daar zit mijn kracht niet.' Haar vrije maandag helpt de juiste focus te behouden. ‘Ik gebruik hem dus niet om te gaan winkelen. (lacht) Ik denk na over mijn relatie, mijn dochter, mijn werk. Waar ga ik deze week het verschil maken?'

Collega-CEO's die deeltijds werken, herkennen dat gevoel. ‘Toen ik met deeltijds werken begon, had ik last van schuldgevoel', zegt Joost Callens. Intussen is dat weg. Afstand nemen brengt meer klaarheid en meer ideeën. ‘Ik heb als deeltijds CEO meer oog voor het bredere plaatje. Bovendien ben ik productiever als ik vanuit rust zaken beslis.'